Histoire Passion - Saintonge Aunis Angoumois

Accueil > Grands thèmes d’histoire locale > Etablissements religieux > Abbayes, monastères et commanderies > Ordre des Templiers et hospitaliers > 1220 - 1297 - Chartes concernant les commanderies de Château-Bernard et (...)

1220 - 1297 - Chartes concernant les commanderies de Château-Bernard et d’Angles, près de Cognac

dimanche 26 décembre 2010, par Pierre, 1109 visites.

Chartes concernant les commanderies de Château-Bernard et d’Angles, près Cognac, publiées pour ta première fois par M. Rédet, archiviste de la Vienne

Ces deux commanderies appartenaient à l’ordre des chevaliers du Temple. Aux derniers siècles, elles étaient annexées a la commanderie de Beauvais-sur-Matha (Charente-Maritime), qui avait aussi été un domaine des Templiers avant de passer entre les mains des chevaliers de l’ordre de Saint-Jean de Jérusalem. Les cinq chartes, dont le texte suit, sont conservées aux archives du département de la Vienne (grand prieuré d’Aquitaine, liasse 224).

 1220 - Accord passé entre les Templiers de Château-Bernard et les religieux de Fontdouce, d’une part, et Rainulfe Chandorat et consorts, d’autre part, pour terminer leurs différends au sujet des moulins de Javrezac.

Universis Christi fidelibus ad quos presens carta pervenerit, frater G. Brochardi, domorum militie Templi in Aquitania preceptor humilis, et P., archipresbiter Jarniacensis, salutem in eo qui salvat sperantes in se. Universitati vestre sub testimonio presentium innotescat quod cum diuturna controversia verteretur inter fratres militie Templi de Castro Bernardi et religiosos Fontis dulcis [1] ex una parte, et Ranulfum Chandorat et Petronillam sororem suam, et Petrum Jordani et Ranulfum Monerii et Johannam Moneriam et partionarios eorum ex altera, super rehedificationem molendinorum de Javarsac [2] : tandem consilio bonorum virorum pax inter eos reformata fuit in hunc modum. Statutum fuit quod fratres militie Templi cum religiosis Fontis dulcis, finitis omnibus querelis, si quas habebant adversus nominatos partionarios, acciperent de cetero mediam partem ex integro de proventibus et redditibus exeuntibus de exclusa et molendinis de Javarsac, et alii partionarii aliam mediam, quam de cetero a Templariis et religiosis Fontis dulcis tenebunt. Molendini et exclusa ad communes expensas rehedificabuntur, cum necesse fuerit. Molinarii erunt sub protectione fratrum militie Templi et religiosorum Fontis dulcis. Predicti partionarii reddent annuatim dictis religiosis très solidos currentis monete in festo sancti Michaelis vel infra octabas sine gaggio et dupplo ; duo solidi erunt Templariis et duodecim denarii religiosis Fontis dulcis. Partionarii vero nullum alium servitium tenentur facere de molendinis. Molinarii de consensu partium in molendinis collocabuntur, qui si quid forisfecerint, gagium inter partes communiter dividetur. Si expensas aliquas Templarii vel religiosi Fontis dulcis vel ceteri partionarii pro molendinis fecerint, de proventibus molendinorum resarcientur, certificatis absentibus per molinarium quociens aliquid rehedificare contigerit in molendinis, quelibet pars, non expectata alia, rehedificabit legitime. Quatuor claves erunt in molendinis : unam habebunt Templarii, secundam religiosi Fontis dulcis, duas alias alii partionarii. In emptionibus vel hereditariis successionibus, si emerserint inter partionarios, Templarii vel religiosi Fontis dulcis nullam injuriam vel violentiam eis infferrent super hujusmodi. Si templarii vel religiosi Fontis dulcis pro reclamandis molinariis vel rebus molendinorum equitaverint, expense fient de communi, nisi ad proprias domos deverterint.

Actum anno Domini millesimo ducentesimo vicesimo, in claustro sancti Leodogarii de Copinniaco [3], presentibus et audientibus : Willelmo Chabrit , Seguino Picardo, fratribus militie Templi ; Willelmo de Roisac, capellano.de Castro Bernardi, P. de Eschalat, monacho et sacerdote, Aimerico de Jarnazzello, fratribus Fontis dulcis ; A. Baudonii, tunc temporis priore de Berovilla, Johanne de Colongis, capellano de Berovilla [4], Willemo Chandorat, Willemo de Ponte et multis aliis. Ut autem hec futuris temporibus maneant inconcussa, sigillorum nostrorum rnunimine hanc cedulam per alphabetam divisam fecimus in testimonium roborari.

Collationné à une copie sur papier faite dans la seconde moitié du XVIIe siècle et contenait en outre ce qui suit :

« A l’original en parchemin de la transaction dont copie est ci-dessus est attaché un sceau en cire verte, suspendu par une courroye en parchemin, sur lequel sceau est empreint une figure de, brochet, qui étoient les armes des religieux de Fontdouce ; audit original étoit aussi attaché un sceau des frères de la milice du Temple, qui s’est détaché par vétusté. »)

 Mai 1227 - Concession faite par frère P. Bœuf, commandeur du Temple de Château-Bernard, à Geoffroi de Pestieus et à sa femme, d’une maison située à Cognac, qui avait appartenu à R. d’Ambleville, chevalier, moyennant vingt sous de cens.

Notum sit omnibus tam presentibus quam futuris quod de consilio, consensu et voluntate fratrum nostrorum, videlicet Garnerii Rufi, militis, Johannis Viventii, P. Cultoris, Roberti Godafrei et Ar. de Chaseles, nos frater P. Bos, humilis preceptor domus militie Templi de Castro Bernardi, dedimus et concessimus Gaufredo de Pestieus et Aleadi uxori ejus heredibus que suis domum in qua ipsi manent apud Compniacum [5], que fuit R. de Anblavilla, militis defuncti, ad censum XX solidorum, quorum medietas débet persolvi in nativitate beati Johannis Baptiste et alia medietas in nathali Domini, quiete habendam et libere possidendam, ita quod liceat eis eam vendere vel obligare et de ipsa suam facere voluntatem, salvo tamen jure militie Templi. Composuerunt etenim nobiscum in hunc modum, quod quilibet ipsorum primo decederet sine herede, alter haberet et retineret pacifice omnia bona sua tam mobilia quam inmobilia, una marcha argenti nobis vel successoribus nostris tantum modo persoluta.

Actum est hoc anno gratie M° CC° XX° septimo , apud Castrum Bernardi, mense maii, presentibus et videntibus predictis fratribus et R. de Bosco, burgensi de Compniaco et Anblardo, hominibus nostris. Et ut predicta majori nitantur firmitate, de consilio ipsorum fratrum presentem cartam sigilli nostri munimine duximus roborandam.

Original sur parchemin, en bon état de conservation. Le sceau est perdu.

 1242 - Concession faite par frère Guillaume de Sonai, commandeur des maisons du Temple en Aquitaine, à Hélie Gerbert, chevalier, de la maison qui avait appartenu à Rainulfe d’Ambleville, à Cognac, moyennant un cens annuel de vingt sous à payer aux Templiers de Château-Bernard.

Universis presentes litteras inspecturis, frater Guillelmus de Sonaio, domorum niilitie Templi in Aquitania preceptor humilis, salutem in Domino. Noveritis quod nos de fratrum nostrorum consilio tradidimus et concessimus Helie Gerbert, militi, et ejus heredibus domum nostram de Compniaco [6], que fuit Renulphi de Anblavilla militis, ad annuum censum viginti solidorum currentis monete apud Compniacum, quorum medietas debetur fratribus de Castro Bernart in festo sancti Johannis Baptiste, et alia medietas in nativitate Domini, dicto militi et ejns heredibus quiete habendam et perpetuo pacifice possidendam ; ita tamen quod liceat eis ipsam domum vendere vel obligare cuilibet et de ipsa facere voluntatem, exceptis personis religiosis vel aliis servilis condicionis per quos posset libertas dicte domus deteriorari et redigi forsitan servituti. Dictus vero miles et ejus heredes non poterunt servum vel hominem costumarium per quos posset perire libertas dicte domus mansionarium substituere in eadem. Tradidimus eciam militi supradicto et ejus heredibus dictam domum in hunc modum, quod ipsius domus primo mortuo posessore, si moriatur sine heredibus, successor ipsius tenebit dictam domum et omnia bona sua tam mobilia .quam inmobilia quiete et pacifice, una marcha argenti preceptori de Castro Bernardi et ejus domus fratribus tantummodo persoluta. Hanc autem domum tradidimus militi supradicto et ejus heredibus salvo jure Templi in omnibus, secundum usus et costumas aliorum hominum milicie supradicte.

In cujus rei testimonium dedimus dicto militi et ejus heredibus presens scriptum sigilli nostri munimine roboratum. Actum apud Castrum Bernart, anno Domini M° CC° XL° secundo.

(Original sur parchemin. Le sceau est perdu.)

 1er septembre 1295 - Vente du moulin de Beaulieu, sur la rivière du Né, par R. Foucaud, curé d’Arthenac, à frère Hugues de Nargat, commandeur de Château-Bernard et d’Angles.

Universsis presentes litteras inspecturis Guillelmus de Dompnio, archipresbiter de Archiaco, et Rolbetus Fulcaudi, rector ecclesie de Arthenat [7], salutem et habere memoriam rei geste. Ne ea que fiunt in tempore labantur sub tempore, roborari debent auditu testium vel testimonio litterarum. Idcirco volo ego dictus rector ad universsorum et singulorum noticiam pervenire quod ego predictus rector, non vi, non metu nec dolo inductus, set meam voluntatem propriam prosecutus, vendidi et concessi, et me vendidisse et concessisse pro me et meis heredibus sive successoribus in hiis scriptis in perpetuum publice confiteor fratri Hugoni de Nargat, tune temporis venerabili preceptori de Castro Bernardi et de Anglis, et ejus successoribus qui pro tenporibus fuerint preceptores de dictis locis, totum illud jus, proprietatem, possessionem et dominium seu explectum quod ego habebam jure hereditario, paterno vel materno, vel habere poteram quacumque alia ratione, in molendino appellato molendinum de Bello loco, sito in riparia Nedi [8], sub dominio modo nobilis viri domini Ademari de Archiaco, quod dominium quondam fuit domini Johannis de Landa, militis deffuncti, precio videlicet septem librarum turonensium, de vendis et autreiis [9] omnimodo garitarum ; quas septem libras ego dictus rector confessus sum me habuisse et recepisse a dicto preceptore in pecunia numerata, et de predicto jure, proprietate, possessione et dominie seu explecto dicti molendini in manu Arnaldi Aydronis, tunc temporis ballivi predicti nobilis domini Ademari de Archiaco, me devestivi et ipsum preceptorem in corporalem possessionem poni feci. Et super dicto jure predicti molendini promitto pro me et meis heredibus sive successoribus eidem preceptori et ejus successoribus verssus omnes perturbatores, molestatores, inquietatores, evincentes vel evincere volentes, plenum, sufficiens ac perpetuum facere garimentum, sub obligatione omnium bonorum meorum mobilium et inmobilium, presentium et futurorum, abdicans a me quidquid juris, proprietatis, possessionis et dominii seu explecti ego habebam vel habere poteram in molendino auperius nominato, illud predictum jus in ipsum preceptorem totaliter transferendo. Renunciavi siquidem in hoc facto ego dictus rector excepcioni doli, mali et in factum consuetudinis canonici et civilis et minoris precii et decepcionis levis et enormis et ultra medietatem justi precii et beneficio consultus Velleyani et divi Adriani et statuto regis edito vel edendo et privilegio crucis sumpte vel assumende et uno acto et alio scripto, et excepcioni pecunie non habite, non recepte, et omnibus aliis juris vel facti excepcionibus, rationibus, allegacionibus mihi vel meis heredibus sive successoribus ad veniendum contra premissa competentibus et dicto preceptori vel suis successoribus in posterum nocituris. Promitto insuper hanc vendicionem et hec omnia premissa et singula tenere et observare et in contrarium per me vel per alium aliquo tenpore non venire, juramento a me ad sancta Dei Evangelia prestito corporali.

In cujus rei testimonium ego dictus rector eidem preceptori has presentes dedi litteras, sigillo domini predicti Guillelmi de Dompnio, venerabilis archipresbiteri de Arehiaco, sigillatas. Et nos dictus archipresbiter, ad preces dicti rectoris et instantiam, presentibus litteris sigillum nostrum duximus apponendum, ipsumque rectorem voleutem et consencientem et hec omnia esse vera confitentem in premissis omnibus et singulis tenendis et inviolabiliter observandis sententialiter condemnaraus.

Datum et actum apud Archiacum, videntibus et audientibus : Rampnulfo Ganelo, Petro Guillelmi, carnifice, Petro Jordani, Guillelmo Decimarii, Helia Fulcaudi, clericis, die jovis ante Nativitatem beate Marie anno Domini M° CC° nonagesimo quinto.

G. Decimarii scripssit et audivit et sigillo presentavit.

(Original sur parchemin, taché et à demi effacé en quelques endroits. Le sceau n’existe plus.)

 1297 - Vente par Hélie Choquat et Hilaire, sa femme, Itier de Guaranciliis et Marie, sa femme, à Jean Fabre, de Bouteville, pour la somme de quatorze livres, d’un fournil, d’une grange et d’un verger situés dans la paroisse de Bouteville, en la censive du Temple de Château-Bernard.

Universis presentes litteras inspecturis, Helias Choquati et Hilaria uxor sua, Iterius de Guaranciliis et Maria ejus uxor, salutem et habere memoriam rei geste. Noveritis quod nos, non circumventi, non seducti dolo nec fraude, non vi nec metu inducti, sed voluntatem nostram spontaneam secuti, vendidimus et coneessimus, et nos vendidisse et concessisse publice confitemur Johanui Fabri de Botavilla, seniori, videlicet nos predicti Helias et Hilaria, conjuges, fornile nostrum et quicquid juris habebamus in graugia que quondam fuit Guillelmi patris mei dieti Helie ; item et quandam partem viridarii nostri adherentem domuy nostre, que per signum appositum in pariete doraus nostre ab alia parte viridarii nostri discernitur evidenter, habenda omnia supradicta et singula a predicto Johanne Fabri et ejus heredibus perpetuo pacifice et quiete, pro sex libris et decem solidis turonensibus, garitis a vendis et concessionibus, quos ab eodem Johanne habuimus et recepimus nomine hujus vindicionis integre et complete in denariis numeratis. Nos vero predicti Iterius et Maria, conjuges, vendidimus.et concessimus eidem Johanni aliam medietatem grangie supradicte et viridarium nostrum quod adherit viridario predicti Helie Choquati, habenda omnia supradicta et singula a dicto Johanne et ejus heredibus perpetuo pacifice et quiete, pro septem libris et decem solidis turonencibus garitis a vendis et concessionibus, quos ab eodem Johanne habuimus et recepimus nomine hujus vendicionis integre et complete in denariis numeratis. De quibus omnibus supradictis et singulis nos omnes supradicti venditores nos divestivimus et dissazivimus in manu fratris Hugonis de Narciaco, venerabilis preceptoris domus militie Templi de Castro Bernardi, sub cujus dominio omnia premissa consistunt, et per manum ejus predictum Johannem Fabri investiri et saziri fecimus et in possessionem corporalem induci. Et est sciendum quod omnia premissa sita sunt in parrochia de Botavilla [10], prope ecclesiam sancti Nicolay de Rivo forquato secus stratam publicam que vulgaliter apellatur chemi Boynes [11]. Super quibus omnibus supradictis et singulis nos pro nobis et heredibus nostris promittimus predicto Johanni et suis in judicio et extra judicium contra omnem perturbatorem, molestatorem, evincentem et evincere volentem et eciam adversus omne majus dominium plenum, perpetuum et fructuosum facere garimentum, et solvere ac facere redditus et deveria predicto preceptori et ejus successoribus perpetuo, qui et que olirn dicto preceptori et ejus predecessoribus ratione predictarum rerum fieri et reddi consueverunt. Et super hiis obligamus eidem Johanni et suis nos et heredes nostros et omnia bona nostra mobilia et inmobilia, presencia et futura, ita tamen quod ratione predicti garimenti predictus Johannes Fabri et ejus beredes nobis et heredibus nostris reddere tenentur sex denarios rendales apud sanctum Nicolaum, dominica quintane perpetuo annuatim. Unde nos omnes supradicti venditores, renunciantes super hiis omnibus supradictis et singulis omni juri scripto et non scripto, canonico, consuctudinario et civili et omni exceptioni deceptionis, doli et fraudis et de uno acto et alio scripto, privilegio crucis sumpte et assumende, et omni statuto regali et papali facto et faciendo, et omni privilegio impetrato et impetrando, et omni beneficio et privilegio. dotis et oscli, et in integrum restitucioni, et omni actioni et rationi juris et facti per que nos vel heredes nostri juvari possemus in posterum quantum ad veniendum contra premissa vel aliquid de premissis. Juravimus ad sancta Dei Evangelia nos omnia supradicta et singula rata et grata habere et tenere, et in contrarium per nos nec per alium aliqua ratione in posterum non venire.

In cujus rei testimonium dedimus predicto Johanni Fabri has présentes litteras sigillo predicti preceptoris una cum sigillo domini Johannis venerabilis archipresbiteri de Botavilla ad preces nostras et instanciam sigillatas. Nos vero predicti preceptor et arehipresbiter de Botayilla, ad preces dictorum venditorum, sigilla nostra presentibus litteris apposuimus in testimonium veritatis, salvo tamen nobis dicto preceptori super premissis jure nostro et domuy nostre milicie Templi ac eciam alieno. Datum die jovis post festum beati Gregorii anno Domini M° CC° nonagesimo septimo.

(Original parchemin. Au bas pend à droite, par un double cordon de soie décolorée, le sceau de frère Hugues de Narciaco [12], commandeur du temple de Château-Bernard, rond (3 centimètres de diamètre), en cire brune. Un quadrupède ailé, la tête munie de deux cornes et les pieds armés de longues griffes, est entouré de cette légende : « +...is. Hvgonis De Na...iaco. » Les trois premières lettres s. Fr. ont disparu par l’effet d’une cassure. Il n’y a point de contre-sceau. Le sceau de l’archiprêtre de Bouteville est perdu.)


[1Fontdouce, ancienne abbaye de l’ordre de Saint-Benoit, à Saint-Bris des Bois, prés de Burie, arrondissement de Saintes.

[2Javrezac, chef-lieu de commune, canton de Cognac.

[3St Léger de Cognac

[4Bréville, chef-lieu de commune, canton de Cognac

[5Cognac

[6Cognac

[7Arthenac, chef-lieu de commune, canton d’Archiac, arrondissement de Jouzac (Charente-Maritime)

[8Le Né, rivière qui se jette dans la Charente, prùs de Merpins.

[9Ventes et honneurs. (Voir dans le glossaire de Ducange les mots otrisiae et ottroium ; autreium ne s’y trouve pas.)

[10Bouteville, chef-lieu de commune, canton de Châteauneuf, arrondissement de Cognac.

[12De Nersac

Un message, un commentaire ?

modération a priori

Ce forum est modéré a priori : votre contribution n’apparaîtra qu’après avoir été validée par un administrateur du site.

Qui êtes-vous ?
Se connecter
Votre message

Pour créer des paragraphes, laissez simplement des lignes vides.

Lien hypertexte

(Si votre message se réfère à un article publié sur le Web, ou à une page fournissant plus d’informations, vous pouvez indiquer ci-après le titre de la page et son adresse.)

Ajouter un document

Rechercher dans le site

Un conseil : Pour obtenir le meilleur résultat, mettez le mot ou les mots entre guillemets [exemple : "mot"]. Cette méthode vaut également pour tous les moteurs de recherche sur internet.